Η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη

Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία.....

Οδός Βογατσικού Δήμου Θεσσαλονίκης

Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία. Έτσι λέει το γνωστό σε όλους μας τραγούδι. O στιχουργός σίγουρα δεν είχε στο νου του, όταν έγραφε τους στίχους, την οδό Βογατσικού της πόλης μας!

Οδός Βογατσικού λοιπόν, στην καρδιά του ιστορικού, αποκαλούμενου, κέντρου της Θεσσαλονίκης. Μικρή οδός˙ ξεκινάει από την παραλιακή Λεωφόρο Νίκης και καταλήγει στην οδό Μητροπόλεως, με ενδιάμεσο παράλληλό τους δρόμο την οδό Λάμπρου Κορομηλά. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί δρόμος με αντιθέσεις: από τη μια η Μητροπολιτική κατοικία και τα γραφεία της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, από την άλλη καταστήματα και χώροι συνάθροισης της νεολαίας. Δεν παύει ωστόσο να είναι δρόμος γεμάτος ιστορία. Αλήθεια, πόσοι από τους θαμώνες ή πελάτες των καταστημάτων και πόσοι από τους συναλλασσόμενους με τα γραφεία της Μητρόπολης ή τους εργαζόμενους σε αυτά γνωρίζουν την ιστορία της οδού και την ιστορία του τόπου, το όνομα του οποίου αυτή φέρει;

Οδός Βογατσικού λοιπόν, και νοερά φτάνουμε στον τόπο καταγωγής μας, το ηρωικό Βογατσικό. Κάπου εκεί στο ΝΑ άκρο του νομού Καστοριάς, κοντά στα όρια με το νομό Κοζάνης και σε υψόμετρο 777μ. Ιστορική κωμόπολη που ήκμασε κατά το 19ο αιώνα και η παρουσία της ήταν αισθητή κατά τον 20ο, το Βογατσικό σήμερα είναι έδρα του καποδιστριακού δήμου Ίωνος Δραγούμη. Ενός δήμου που φέρει το όνομα του μεγάλου πατριώτη και ανυποχώρητου διπλωμάτη, τόπος καταγωγής του οποίου ήταν το Βογατσικό. Με την αναφορά και μόνο του ονόματος Ίων Δραγούμης, ξετυλίγεται αμέσως όλη η ένδοξη περίοδος του Μακεδονικού Αγώνα. Ονόματα και τοπωνύμια, το ένα διαδέχονται το άλλο στη σκέψη μας… Το Βογατσικό επισκέφτηκε και ο Παύλος Μελάς, το πρωτοπαλίκαρο του Αγώνα και για αυτό το χωριό γράφει σε επιστολή του προς την οικογένειά του στις 13 Μαρτίου 1904:
«Εις τας 10 π.μ., η πυκνή ομίχλη, η οποία τα πάντα εκάλυπτε, διελύθη. Και τότε, το πρώτον, είδα το Βογατσικόν, το οποίον είναι κτσμένον εις τους πόδας του αποτόμου όρους, όπου ευρισκόμεθα.
Η πόλις, αυτή καθ’ εαυτήν, είναι νόστιμη και συμπαθητική. Ακόμη, περισσότερον την ηγάπησα, αναλογιζόμενος, ότι, εξ αυτής κατάγεται η οικογένεια, την οποίαν εις αυτόν τον κόσμον, υπέρ παν άλλο, λατρεύω.»

Με το ψευδώνυμο Γάβρος, το Βογατσικό, είναι ένα από κέντρα του Μακεδονικού Αγώνα. Πάντοτε παρόν σε κάθε στιγμή του άνισου και διμέτωπου Αγώνα, πρόσφερε οπλαρχηγούς, ένοπλα αντάρτικα σώματα, πληροφοριοδότες, αγγελιοφόρους. Και την προσφορά του αυτή στον Εθνικό Αγώνα την πλήρωσε, όταν διαρκούντος του νικηφόρου Α’ Βαλκανικού Πολέμου (1912), οπισθοχωρούντα ένοπλα τουρκικά τμήματα πυρπόλησαν το Βογατσικό καταστρέφοντάς το ολοσχερώς!

Το Βογατσικό δεν απετέλεσε εξαίρεση στη τάση φυγής των κατοίκων του και αναζήτησης καλύτερης τύχης στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα. Η Θεσσαλονίκη είναι ένας από του τόπους υποδοχής πολλών Βογατσιωτών. Στην πόλη αυτή διακρίθηκαν τόσο άνθρωποι του καθημερινού μόχθου που αναδείχτηκαν με την εργατικότητά τους, όσο και άνθρωποι του εμπορίου, των επιστημών και των γραμμάτων. Ανάμεσά στους αξιόλογους Βογατσιώτες, που ήταν ταυτόχρονα και επίλεκτα μέλη της θεσσαλονικιώτικης κοινωνίας, συγκαταλέγονται ενδεικτικά: ο αρχιτέκτονας, πολιτικός μηχανικός και επί έτη πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Τριαντάφυλλος Νάτσης, ο θείος του Ράλλης Πλούφας, επίσης αρχιτέκτονας αλλά αρκετά προγενέστερος, με την επιστασία του οποίου αλλά και με γενναίες προσφορές του επισκευάσθηκε το 1840 ο ιερός ναός του Αγίου Μηνά. Ο Αλέξανδρος Λέτσας, γεωπόνος και εκ των πρωτεργατών της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Ο Κλέοβουλος Τσούρκας, ιδρυτής και εκδότης του περιοδικού «Μακεδονική Ζωή». Ο Αθανάσιος Κούσκουρας, Αντιπρόσωπος της Ελληνικής Κοινότητας και Δημογέρων, ο οποίος μαζί με τους, επίσης Βογατσιώτες, Γεώργιο Μήκα και Ιωάννη Μόκα ίδρυσαν την πασίγνωστη μακαρονοποιία ΑΒΕΖ. Ο Ιωάννης Κούσκουρας, δάσκαλος, συγγραφέας σχολικών βιβλίων, δημοσιογράφος, Δημογέρων. Ο δάσκαλος Δημήτριος Καρακάσης. Ο χειρουργός και κλινικάρχης, μετέπειτα Βουλευτής Θεσσαλονίκης Ζήσης Σαββαρίκας καθώς και οι Απ. Χαρίσης, Γ. Σιμώτας, Θ. Ζήσης και πολλοί άλλοι. Αυτοί είναι που γύρω στα 1920 αποφάσισαν να ιδρύσουν το Σύνδεσμο των Αποδημούντων εν Θεσσαλονίκει Βογατσιωτών «Ο Άγιος Κωνσταντίνος», προκειμένου να αντιμετωπισθούν πιο συστηματικά και αποτελεσματικά οι σχέσεις των συμπατριωτών στη Θεσσαλονίκη, αλλά και θέματα που είχαν σχέση με την πρόοδο και την ευημερία της γενέτειράς τους, που ποτέ δεν ξέχασαν. Στη Θεσσαλονίκη λοιπόν έζησαν, δημιούργησαν και προσέφεραν στο εθνικό, κοινωνικό, οικονομικό γίγνεσθαι αξιόλογοι Βογατσιώτες. Πρόσωπα που ίσως πολλοί έχουν ακούσει το όνομά τους, αλλά λίγοι γνωρίζουν την καταγωγή και τη δράση τους. Άρρηκτα λοιπόν συνδεδεμένη η βογατσιώτικη παροικία με την νεότερη ιστορία της Θεσσαλονίκης. Και αυτή τη σχέση τονίζει και υπενθυμίζει η οδός Βογατσικού.

Επιπλέον, το όνομα του Βογατσικού δεν μπορεί να δοθεί σε άλλο δρόμο, παρά μόνο να παραμείνει σε αυτόν που αρχικά δόθηκε! Και τούτο γιατί αυτή η επιλογή δεν ήταν τυχαία. Στον δρόμο αυτό εγκαταστάθηκαν ήδη από το 1920 μερικές από τις αξιόλογες βογατσιώτικες οικογένειες (Τριαντάφυλλος Νάτσης, Ιωάννης Κούσκουρας, Αθανάσιος Κούσκουρας, Ιωάννης Μόκας). Το σημαντικότερο όμως, είναι ότι στο δρόμο αυτό (στη γωνία με τη σημερινή Μητροπόλεως) εκδιδόταν, τη μεγαλύτερη περίοδο της ζωής της, η εφημερίδα «Νέα Αλήθεια» του Ιωάννη Κούσκουρα. Εφημερίδα που με την αρθρογραφία της έδωσε εθνικούς αγώνες την περίοδο της ένοπλης φάσης του Μακεδονικού Αγώνα αλλά και ακολούθως σε κάθε κρίσιμη περίοδο του Έθνους, και απετέλεσε ταυτόχρονα σχολή ολόκληρη για τη δημοσιογραφία. Κατά μία έννοια δηλαδή διατηρείται στην περιοχή το τρίπτυχο δράσης στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα: Ελληνικό Προξενείο/σημερινό Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα (βλ. οδός Λάμπρου Κορομηλά) – Εκκλησία/Μητρόπολη Θεσσαλονίκης (βλ. Κρύπτη Μακεδονικού Αγώνα) – Βογατσιώτικη παροικία.

Αυτή την ιστορία και προσφορά του τόπου και των συμπατριωτών μας φαίνεται πως αγνοούσαν όσοι πρότειναν την μετονομασία της οδού Βογατσικού, στα μέσα περίπου του μηνός Νοεμβρίου. Ευτυχώς τα αντανακλαστικά όσων γνωρίζουν και έχουν ακόμα ανάλογες ευαισθησίες λειτούργησαν άμεσα. Έτσι, ενημερώθηκε ο Σύνδεσμός μας από την Δημοτική Σύμβουλο της Μείζονος Αντιπολίτευσης κυρία Λειψιστινού Θεοδώρα, για την απόφαση της Επιτροπής Ονοματοδοσίας του Δήμου Θεσσαλονίκης να μετονομαστεί η οδός Βογατσικού, και την αποστολή του θέματος προς λήψη απόφασης στη Δημαρχιακή Επιτροπή. Ασφαλώς και δεν υπήρχε περίπτωση αδράνειας και αδιαφορίας. Έστω και αν η σχετική πρόταση όριζε ότι το όνομα του Βογατσικού θα δινόταν σε άλλη, ανώνυμη οδό τη πόλης. Το ΔΣ του Συνδέσμου μας κινητοποιήθηκε άμεσα ενημερώνοντας αρμόδιους φορείς και προσωπικότητες της Θεσσαλονίκης (ενδεικτικά: την Ομοσπονδία Δυτικομακεδονικών Σωματείων, το Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, την ζωγράφο κυρία Κλειώ Νάτση, τον Πρόεδρο της ΕΜΣ κύριο Νικόλαο Μέρτζο, το Δήμαρχο Ίωνος Δραγούμη, Δημοτικούς Συμβούλους της Θεσσαλονίκης), ώστε να αποτραπεί η λήψη μιας τέτοιας δυσάρεστης απόφασης.

Τέλος, στις 20 Νοεμβρίου, αντιπροσωπεία του ΔΣ του Συνδέσμου μας συναντήθηκε με τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης κ. Βασίλειο Παπαγεωργόπουλο σε πολύ φιλικό κλίμα. Στη συνάντηση δόθηκε η ευκαιρία να στα Μέλη του ΔΣ να αναπτύξουν τους λόγους που μια τέτοια πρόταση δεν έπρεπε να γίνει πράξη, δωρίζοντας στο Δήμαρχο ένα ανάτυπο (λόγω εξάντλησης αντιτύπων) του βιβλίου «Το Βογατσικόν» του Ανδρέα Δ. Κορομήλη. Ο Δήμαρχος από την πλευρά του, έχοντας ήδη πληροφορηθεί το όλο θέμα και συμμεριζόμενος τους προβληματισμούς μας, με προσωπική του παρέμβαση έκλεισε το ζήτημα δίνοντας έτσι τέρμα στη δικαιολογημένη ανησυχία μας.

Θα μπορούσαμε βέβαια, να επιχειρηματολογήσουμε για την αποτροπή της μετονομασίας επικαλούμενοι την ισχύουσα νομοθεσία και τον Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων που απαγορεύει, πλην εξαιρέσεων (που δεν ίσχυαν βέβαια στην περίπτωσή μας) τη μετονομασία οδών! Ωστόσο, η ευθύνη για τη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης και τη διάδοση της ιστορικής γνώσης έπαιξαν πρωτεύοντα, αν όχι μοναδικό, ρόλο στην κινητοποίηση του ΔΣ του Συνδέσμου.

Με τις ενέργειες λοιπόν, και την ευαισθησία όλων όσων κατενόησαν τις ανησυχίες μας, μετά βεβαιότητας λέμε ότι…… ο δρόμος θα συνεχίσει να έχει τη δική του ιστορία!

Υποσημείωση
Το παρόν άρθρο σκοπό έχει να ενημερώσει τα μέλη του Συνδέσμου για το περιστατικό της πρόθεσης μετονομασίας της οδού Βογατσικού εκ μέρους της Επιτροπής Ονοματοδοσίας του Δήμου Θεσσαλονίκης καθώς και την επιχειρηματολογία εκ μέρους μας προς αποτροπή της λήψης σχετικής απόφασης από το Δημοτικό Συμβούλιο. Για το λόγο αυτό γίνεται επιγραμματική αναφορά των ιστορικών γεγονότων και της δραστηριότητας των προσώπων που αναφέρονται. Ενδεχόμενες παραλείψεις δεν οφείλονται σε πρόθεση, αλλά στον περιορισμένο χώρο της έκδοσής μας. Πληροφορίες και υποδείξεις πάντοτε ευπρόσδεκτες!

Για τη σύναξη του παρόντος άρθρου χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές:
1) «Το Βογατσικόν», Ανδρέα Δ. Κορομήλης,
2) Σύντομη Ιστορία του Βογατσικού, Παρμενίων Ν. Τζίφρας
3) Ιστορία της Θεσσαλονίκης, Απόστολος Παπαγιαννόπουλος,
4) Μικρασιατικόν Ημερολόγιον (Ελένης Σβορώνου), έτος 1910Ημερολόγιο έτους 2000, του Συνδέσμου Βογατσιωτών Θεσσαλονίκης

(Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Το Βογατσικό" στο φύλλο 117/Μάιος 2006 - Δεκέμβριος 2007, περιοδική έκδοση του Συνδέσμου Βογατσιωτών Θεσσαλονίκης "Ο Άγιος Κωνσταντίνος")